Humor is een manier om met de huidige coronastress om te gaan en het vele nieuws dat we tot ons krijgen te behappen, maar ook om met elkaar te communiceren. Mark Boukes analyseert samen met hoogleraar sociologie Giselinde Kuipers van de KU Leuven coronahumor van over de hele wereld.
Het kwam in hem op toen het werk stilviel en hij veel coronagrappen voorbij zag komen. Laten we die eens verzamelen, dacht Mark. Een oproep via de universiteit en met twitter bracht een overvloed aan reacties en meer dan tienduizend afbeeldingen. Van over de hele wereld. Dat leidde tot vragen. Wat zijn de verschillen tussen landen en culturen en welke ontwikkelingen zijn er qua aard en vorm? Een onderzoek was geboren.
Verschillen tussen landen
Het aantal coronagrappen dat het internet dagelijks overspoelt, is enorm, maar geeft onderzoekers daarmee ook een kans deze vorm van humor te catalogiseren. Verschillende culturen kunnen verschillende stijlen van humor gebruiken of verschillende sociale figuren in grappen centraal stellen. Crisisomstandigheden zoals de COVID-19-pandemie leggen verschijnselen in de samenleving bloot, die we vaak over het hoofd zien als het leven zijn eigen gangetje gaat. Nu iedereen het over één en hetzelfde onderwerp heeft, wordt ook het gebruik van humor in de dagelijkse communicatie van mensen veel zichtbaarder voor ons beter te onderzoeken, aldus Mark. Onderzoek naar invloed van humor staat in de kinderschoenen. Hijzelf deed onderzoek naar de relatie tussen media, publieke opinie en politiek. Cartoons en satire horen daar ook bij. Deze pandemie geeft de gelegenheid om een internationaal onderzoek te doen. want over de hele wereld reageren mensen er op.
Opvallend is dat illustraties van elkaar worden overgenomen en aangevuld. Dezelfde afbeelding komt je dus vaak tegen.
Ook is in de grappen over corona een bepaalde curve waar te nemen, van licht en grappig naar meer zwartgallig wanneer de situatie ernstiger wordt. Volgens Mark zijn in Nederland de grappen en memes tot nu toe nog redelijk onschuldig van aard en vorm. Grappen gaan bijvoorbeeld over hamsteren, thuiswerken en afstand houden. Dit laat zien hoe humor inspeelt op de realiteit. Meningsbeïnvloeding als middel komt hij weinig tegen. In eerder onderzoek naar het programma Zondag mer Lubach was de conclusie dat dat satirische programma wek invloed had bijvoorbeeld met het item over handelsverdrag TTIP, waarmee zelfs de politieke agenda van de tweede kamer werd gehaald. Uit een theoretisch model is te halen dat mensen bevattelijk zijn voor humor die in hun eigen straatje past. Als het er te ver buiten valt wordt het niet meer als grappig ervaren, en kan het zelfs averechts werken.
Een portal met memes
Of en in hoeverre Coronahumor een rol speelt in de meningsvorming, ook in andere landen, zal blijken uit het onderzoek dat nu nog in volle gang is. Om de duizenden afbeeldingen te rubriceren maken de onderzoekers gebruik van kunstmatige intelligentie. Programma’s die gelijkvormige beelden herkennen en rangschikken, besparen veel tijd. Toch moet uiteindelijk de menselijke interpretatie er aan te pas komen. Omdat de afbeeldingen uit de hele wereld komen, is contact gelegd met andere onderzoekers in het buitenland. Boukes en Kuipers gaan samen met hun onderzoeken of in verschillende landen verschillende grappen worden gemaakt en hoe die humor zich qua aard en vorm ontwikkelt. De onderzoekers hopen te leren of coronahumor de stemming verlicht, of juist dient als scherpe politieke satire.
Het onderzoek naar humor is nu uitgerold in verschillende talen en vooral in landen waar het coronavirus het hardst om zich heen grijpt. Hiervoor openden de onderzoekers een portal met memes in het Arabisch, Chinees, Duits, Engels, Estlands, Frans, Italiaans, Japans, Koreaans, Nederlands, Pools, Portugees, Russisch, Spaans, Tsjechisch, Turks, Vietnamees en nog meer talen worden toegevoegd. Deze wereldwijde pandemie levert dus een wereldwijd onderzoek naar humor op.